Jump to content

Circassian languages

From Wikipedia, the free encyclopedia
(Redirected from Circassian language)
Circassian
Cherkess
EthnicityCircassians, Cherkesogai
Geographic
distribution		North Caucasus
Linguistic classificationNorthwest Caucasian
  • Circassian
Proto-languageProto-Circassian
Subdivisions
Glottologcirc1239
  Circassian

Circassian (/sɜːrˈkæʃən/ sur-KASH-ən), also known as Cherkess (/tʃɜːrˈkɛs/ chur-KESS), is a subdivision of the Northwest Caucasian language family, spoken by the Circassian people. There are two Circassian languages, defined by their literary standards, Adyghe (кӀахыбзэ; also known as West Circassian), with half a million speakers, and Kabardian (къэбэрдейбзэ; also known as East Circassian), with a million. The languages are highly mutually intelligible with one another, but differ to a degree where they would be considered clear-cut dialects. The earliest extant written records of the Circassian languages are in the Arabic script, recorded by the Turkish traveller Evliya Çelebi in the 17th century,[1] although the Greek and Georgian alphabets were adapted for them in ancient and medieval times.[2]

There is consensus among the linguistic community about the fact that Adyghe and Kabardian are typologically distinct languages.[3][4][5] However, the local terms for these languages refer to them as dialects. The Circassian people call themselves адыгэ (adyge; English: Adyghe) in their native language. In the southwestern part of European Russia, there is also a Federal Subject called Adygea (Russian: Адыгея, Adygeya), enclaved within Krasnodar Krai, which is named after the Circassian endonym. In the Russian language, the Circassian subdivision is treated as a group of languages and called адыгские (adygskie, meaning the Adyghe languages), whereas the Adyghe language is called адыгейский (adygeyskiy, meaning the language of those in [the Republic of] Adygea). The terms Circassian and Cherkess are sometimes used in several languages as synonyms for the Northwest Caucasian languages in general or the Adyghe language in particular.

Circassian languages

[edit]
Proto‑Circassian
East Circassian
West Circassian
Kuban river
Black Sea coast
A Circassian dialects family tree.
Yinal speaking Adyghe and Kabardian
  • Circassian languages

Alphabets

[edit]
Adyghe alphabet
А а
[aː] 		Б б
[b] 		В в
[v] 		Г г
[ɣ] or [ɡ] 		Гу гу
[ɡʷ] 		Гъ гъ
[ʁ] 		Гъу гъу
[ʁʷ] 		Д д
[d]
Дж дж
[d͡ʒ] 		Дз дз
[d͡z] 		Дзу дзу
[d͡zʷ] 		Е е
[ja/aj] 		Ё ё
[jo] 		Ж ж
[ʒ] 		Жъ жъ
[ʐ] 		Жъу жъу
[ʒʷ] or [ʐʷ]
Жь жь
[ʑ] 		З з
[z] 		И и
[jə/əj] 		Й й
[j] 		К к
[k] 		Ку ку
[kʷ] 		Къ къ
[q] 		Къу къу
[qʷ]
Кӏ кӏ
[t͡ʃʼ/kʼ] 		Кӏу кӏу
[kʷʼ] 		Л л
[ɮ] or [l] 		Лъ лъ
[ɬ] 		Лӏ лӏ
[ɬʼ] 		М м
[m] 		Н н
[n] 		О о
[aw/wa]
П п
[p] 		Пӏ пӏ
[pʼ] 		Пӏу пӏу
[pʷʼ] 		Р р
[r] 		С с
[s] 		Т т
[t] 		Тӏ тӏ
[tʼ] 		Тӏу тӏу
[tʷʼ]
У у
[w/əw] 		Ф ф
[f] 		Х х
[x] 		Ху ху
[xʷ] 		Хъ хъ
[χ] 		Хъу хъу
[χʷ] 		Хь хь
[ħ] 		Ц ц
[t͡s]
Цу цу
[t͡sʷ] 		Цӏ цӏ
[t͡sʼ] 		Ч ч
[t͡ʃ] 		Чӏ чӏ
[t͡ʂʼ] 		Чъ чъ
[t͡ʂ] 		Ш ш
[ʃ] 		Шъ шъ
[ʂ] 		Шъу шъу
[ʃʷ] or [ʂʷ]
Шӏ шӏ
[ʃʼ] 		Шӏу шӏу
[ʃʷʼ] 		Щ щ
[ɕ] 		Ъ ъ
[ˠ] 		Ы ы
[ə] 		Ь ь
[ʲ] 		Э э
[a] 		Ю ю
[ju]
Я я
[jaː] 		ӏ
[ʔ] 		ӏу
[ʔʷ]
Kabardian alphabet
А а
[aː] 		Э э
[a] 		Б б
[b] 		В в
[v] 		Г г
[ɣ] 		Гу гу
[ɡʷ] 		Гъ гъ
[ʁ] 		Гъу гъу
[ʁʷ]
Д д
[d] 		Дж дж
[d͡ʒ] or [ɡʲ] 		Дз дз
[d͡z] 		Е е
[ja/aj] 		Ё ё
[jo] 		Ж ж
[ʒ] 		Жь жь
[ʑ] 		З з
[z]
И и
[jə/əj] 		Й й
[j] 		К к
[k] 		Ку ку
[kʷ] 		Къ къ
[q] 		Къу къу
[qʷ] 		Кхъ кхъ
[q͡χ] 		Кхъу кхъу
[q͡χʷ]
Кӏ кӏ
[t͡ʃʼ] or [kʲʼ] 		Кӏу кӏу
[kʷʼ] 		Л л
[ɮ] or [l] 		Лъ лъ
[ɬ] 		Лӏ лӏ
[ɬʼ] 		М м
[m] 		Н н
[n] 		О о
[aw/wa]
П п
[p] 		Пӏ пӏ
[pʼ] 		Р р
[r] 		С с
[s] 		Т т
[t] 		Тӏ тӏ
[tʼ] 		У у
[w/əw] 		Ф ф
[f]
Фӏ фӏ
[fʼ] 		Х х
[x] 		Ху ху
[xʷ] 		Хъ хъ
[χ] 		Хъу хъу
[χʷ] 		Хь хь
[ħ] 		Ц ц
[t͡s] 		Цӏ цӏ
[t͡sʼ]
Ч ч
[t͡ʃ] 		Ш ш
[ʃ] 		Щ щ
[ɕ] 		Щӏ щӏ
[ɕʼ] 		Ъ ъ
[ˠ] 		Ы ы
[ə] 		Ь ь
[ʲ] 		Ю ю
[ju]
Я я
[jaː] 		ӏ
[ʔ] 		ӏу
[ʔʷ]
Dialectal letters
Гь гь
[ɡʲ] 		Кь кь
[kʲ] 		Кӏь кӏь
[kʲʼ] 		Сӏ сӏ
[sʼ] 		Чу чу
[t͡ʃʷ] 		ӏь
[ʔʲ]

Sound changes

[edit]
The major differences in the Circassian dialects
See also: Proto-Circassian language

Sound changes between Adyghe (Temirgoy) and Kabardian:[6]

  • Adyghe a ↔ э Kabardian: адыгабзэ ↔ aдыгэбзэ (Adyghe); бае ↔ бей (rich); аслъан ↔ аслъэн (lion); къэплъан ↔ къаплъэн (tiger); дунай ↔ дуней (world); тхьакӀумэ ↔ тхьэкӀумэ (ear); хьарыф ↔ хьэрф (letter); тхьаркъо ↔ тхьэрыкъуэ (pigeon); Ӏае ↔ Ӏей (ugly); хьамлыу ↔ хьэмбылу (worm); хьау ↔ хьэуэ (no)
  • Adyghe ы ↔ э Kabardian: ны ↔ анэ (mother)
  • Adyghe э ↔ ы Kabardian: хъэдэн ↔ хъыдан (lilac)
  • Adyghe а ↔ ы Kabardian: Ӏахьыл ↔ Ӏыхьлы (cloth)
  • Adyghe и ↔ ы Kabardian: мэлэӀич ↔ мэлэӀыч (angel)
  • Adyghe ы ↔ и Kabardian: сабый ↔ сабий (child)
  • Adyghe ы ↔ е Kabardian: жъэжъый ↔ жьэжьей (kidney); дэжъый ↔ дэжьей (hazelnut)
  • Adyghe ц ↔ дз Kabardian: цэ ↔ дзэ (tooth); цыгъо ↔ дзыгъуэ (mouse); пцэжъый ↔ бдзэжьей (fish); уцы ↔ удзы (grass)
  • Adyghe цу ↔ в Kabardian: цу ↔ вы (ox); цуакъэ ↔ вакъэ (shoe); цунды ↔ вынд (raven); цунды ↔ вынд (raven); цуабзэ ↔ вабдзэ (ploughshare)
  • Adyghe ч ↔ ж Kabardian: чэмы ↔ жэм (cow); чъыгы ↔ жыг (tree); чэщы ↔ жэщ (night); чылэ ↔ жылэ (village, settlement); пчъын ↔ бжын (to count); чъэн ↔ жэн (to run)
  • Adyghe ч ↔ дж Kabardian: чэтыу ↔ джэду (cat); чэты ↔ джэд (chicken); апч ↔ абдж (glass)
  • Adyghe ч ↔ щ Kabardian: пачъыхь ↔ пащтыхь (king); гъучӏы ↔ гъущӏ (iron); упчӏэ ↔ упщӏэ (question); чыӏу ↔ щӏыӏу (button); чъыӏэ ↔ щӏыӏэ (cold); пчэдыжьы ↔ пщэдджыжь (morning)
  • Adyghe дз ↔ з Kabardian: хъырбыдз ↔ хъарбыз (watermelon)
  • Adyghe дж ↔ ж Kabardian: баджэ ↔ бажэ (fox); лъэмыдж ↔ лъэмыж (arch, bridge); аджал ↔ ажал (death); хьаджыгъэ ↔ хьэжыгъэ (flour); лъэгуанджэ ↔ лъэгуажьэ (knee); къуаджэ ↔ къуажэ (village)
  • Adyghe жь ↔ з Kabardian: ежь ↔ езы (him, itself)
  • Adyghe жъ ↔ жь Kabardian: жъы ↔ жьы (old); бжъэ ↔ бжьэ (bowl, horn, slander); жъэн ↔ жьэн (to fry, to grill)
  • Adyghe ж ↔ жь Kabardian: бжыхьэ ↔ бжьыхьэ (autumn); жакӀэ ↔ жьакӀэ (beard); бжыдзэ ↔ бжьыдзэ (flea); жэ ↔ жьэ (mouth)
  • Adyghe жъу ↔ в Kabardian: жъуагъо ↔ вагъо (star); зэжъу ↔ зэвы (narrow); ӏужъу ↔ ӏувы (wide); гъэжъон ↔ гъэвэн (to boil)
  • Adyghe ш ↔ щ Kabardian: нашэ ↔ нащэ (melon)
  • Adyghe щ ↔ ш Kabardian: щэ ↔ шэ (milk); щай ↔ шай (tea); щыгъу ↔ шыгъу (salt); ахъщэ ↔ ахъшэ (fund, money); щэбзащ ↔ шабзэ (arrow); щыды ↔ шыд (donkey); щынагъо ↔ шынагъуэ (fear); щыбжьый ↔ шыбжий (black pepper); щэджагъо ↔ шэджагъуэ (noon)
  • Adyghe шъ ↔ щ Kabardian: шъабэ ↔ щабэ; шъхьэ ↔ щхьэ (head); шъынэ ↔ щынэ (lamp); дышъэ ↔ дыщэ (gold); пшъашъэ ↔ пщащэ (girl); мышъэ ↔ мыщэ (bear); псэушъхь ↔ псэущхьэ (animal); шъэ ↔ ща (100)
  • Adyghe шӀ ↔ щӀ Kabardian: шӀын ↔ щӀын (to do); шӀэн ↔ щӀэн (to know); гъашӀэ ↔ гъащӀэ (life); пшӀы ↔ пщӀы (ten)
  • Adyghe кӀ ↔ щӀ Kabardian: кӀэ ↔ щӀэ (new); кӀалэ ↔ щӀалэ (young-man); мэгыкӀэ ↔ мэгыщӀэ (to launder, to wash); тӀэкӀын ↔ тӀэщӀын (to go off on); икӀыӀу ↔ ищӀыӀу (above); макӀэ ↔ мащӀэ (few); хьакӀэ ↔ хьэщӀэ (guest); ӀункӀыбзэ ↔ ӀунщӀыбз (key)
  • Adyghe шъу ↔ ф Kabardian: шъоу ↔ фо (honey); шъуз ↔ фыз (wife); ешъон ↔ ефэн (to drink); уашъо ↔ уафэ (sky); уцышъо ↔ удзыфэ (green); къашъо ↔ къафэ (dance); шъо ↔ фэ (color, skin, you (plural)); шъо ↔ фэ (color, skin, you (plural)); нэшъу ↔ нэф (blind)
  • Adyghe шӀу ↔ фӀ Kabardian: шӀу ↔ фӀы (well, good); машӀо ↔ мафӀэ (fire); шӀуцӀэ ↔ фӀыцӀэ (black); шӀомыкӀы ↔ фӀамыщӀ (coal); ошӀу ↔ уэфӀ (weather); ӏэшӀу ↔ ӏэфӀ (sweet); шӀошӏын ↔ фӀэщын (sweet)
  • Adyghe ф ↔ ху Kabardian: фыжьы ↔ хужьы (white); Ӏофы ↔ Ӏуэху (work, job); мафэ ↔ махуэ (day); гъэмафэ ↔ гъэмахуэ (summer); цӀыфы ↔ цӀыху (person); фабэ ↔ хуабэ (hot); фае ↔ хуей (want, need); фэд ↔ хуэд (like); нэфы ↔ нэху (light); нартыф ↔ нартыху (maize); фэгъэгъун ↔ хуэгъэгъун (to forgive); фэгъэгъун ↔ хуэгъэгъун (to forgive); бжьыныф ↔ бжьыныху (garlic); бзылъфыгъэ ↔ бзылъхугъэ (woman)
  • Adyghe хь ↔ хъ Kabardian: нахь ↔ нэхъ (more); шынахьыкӏ ↔ шынэхъыщӏ (younger brother); шынахьыжъ ↔ шынэхъыжь (older brother)
  • Adyghe къ ↔ кхъ Kabardian: къэ ↔ кхъэ (grave)
  • Adyghe къу ↔ кхъу Kabardian: къуае ↔ кхъуей (cheese); къужъы ↔ кхъужь (pear); къухьэ ↔ кхъухь (ship)
  • Adyghe т ↔ д Kabardian: тэ ↔ дэ (we); тамэ ↔ дамэ (shoulder); тамыгь ↔ дамыгъэ (stamp, letter); тыгъужъы ↔ дыгъужь (wolf); тыгъуас ↔ дыгъуасэ (yesterday); ты ↔ адэ (father); тыжьыны ↔ дыжьын (silver); такъикъ ↔ дакъикъэ (minute); атакъэ ↔ адакъэ (rooster, cock); хатэ ↔ хадэ (garden); псычэт ↔ псыджэд (duck); тхьаматэ ↔ тхьэмадэ (leader, boss)
  • Adyghe п ↔ б Kabardian: панэ ↔ банэ (thorn); пытэ ↔ быдэ (hard); пчэны ↔ бжэн (goat); пыи ↔ бий (enemy); непэ ↔ нобэ (today); пчъын ↔ бжын (to count)
  • Adyghe м ↔ н Kabardian: мамун ↔ номин (monkey)
  • Adyghe н ↔ Ø Kabardian: гъунджэ ↔ гъуджэ (mirror)
  • Adyghe -Ø ↔ -р Kabardian: Ӏехы ↔ Ӏехыр; сӀехы ↔ сӀехыр; тӀехы ↔ тӀехыр
  • Adyghe -Ø ↔ -щ Kabardian: тӀыгъ ↔ тӀыгъщ
  • Adyghe Ø- ↔ и- Kabardian: джыри ↔ иджыри (yet)

Loanwords

[edit]

Circassian languages contain "many loan-words from Arabic, Turkish, Persian (particularly in the area of religion) and Russian".[7]

See also

[edit]
Wikivoyage has a travel guide for Circassian phrasebook.

References

[edit]
  1. ^ Papşu, Murat (2006)."Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi Archived December 14, 2013, at the Wayback Machine". Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006. (in Turkish)
  2. ^ "The Circassian Alphabet". circassianweb.com. Circassian Family Tree. Retrieved 24 March 2024.
  3. ^ Jump up to: a b Kuipers, Aert H. (1960). Phoneme and morpheme in Kabardian (eastern Adyghe). The Hague: Mouton & Co. p. 7.
  4. ^ Smeets, Henricus Joannes (1984). Studies in West Circassian phonology and morphology. Leiden: The Hakuchi Press. p. 41. ISBN 90-71176-01-0.
  5. ^ Hewitt, George (2005). "North West Caucasian". Lingua. 115 (1–2): 17. doi:10.1016/j.lingua.2003.06.003. Retrieved 16 April 2017.
  6. ^ Aydın, Şamil Emre (2015), Çerkes Diyalektleri, ISBN 9786056569111
  7. ^ Reza, Hirtenstein & Gholami 2021.

Sources

[edit]

Literature

[edit]
Retrieved from "https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Circassian_languages&oldid=1233140888"